Odpowiedzialność karna za przestępstwa z nienawiści
Przestępstwa z nienawiści są penalizowane w większości europejskich systemów prawnych, a ich kryminalizacja opiera się na trzech głównych modelach: wyodrębnienia ich jako odrębnej kategorii, wprowadzenia kwalifikowanych typów przestępstw pospolitych oraz traktowania dyskryminacyjnej motywacji jako okoliczności obciążającej.
W Polsce do 2023 r. obowiązywał jedynie pierwszy model, w ramach którego przestępstwa z nienawiści sensu stricto były ujęte w Kodeksie karnym (art. 119, 256 i 257). Obejmują one m.in. stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej z powodu przynależności do określonej grupy, propagowanie ustrojów totalitarnych i nawoływanie do nienawiści. Dopiero nowelizacja z 2023 r. wprowadziła trzeci model, uznając motywację dyskryminacyjną za okoliczność obciążającą (art. 53 k.k.), co rozszerzyło pojęcie przestępstw z nienawiści na inne czyny, takie jak zabójstwo, rozbój czy niszczenie mienia. Polski kodeks karny nie przewiduje jednak drugiego modelu, czyli kwalifikowanych typów przestępstw pospolitych, jak to ma miejsce np. na Litwie.
Najczęściej orzekane kary za przestępstwa z nienawiści to grzywna, ograniczenie wolności i kara pozbawienia wolności w zawieszeniu. Bezwzględne pozbawienie wolności stanowiło jedynie 5% orzeczeń, co wskazuje na ostrożność sądów w stosowaniu surowych sankcji.
Przestępstwa z nienawiści stanowią w Polsce jedynie 0,05% ogółu przestępstw, lecz ze względu na ich wysoką szkodliwość społeczną wymagają szczególnej uwagi i skuteczniejszych mechanizmów wykrywania oraz penalizacji.
